Życie i działalność

  • Urodzony 13. marca 1897 w Sanoku. Syn Romana Vetulaniego, profesora gimnazjalnego (jednego z założycieli 'Sokoła' w Sanoku), i Elżbiety z Kunachowiczów. Rodzeństwo Tadeusza: Kazimierz - brat przyrodni (matematyk, prof. Politechniki Lwowskiej, zamordowany we Lwowie 4. lipca 1941 przez hitlerowców), Zygmunt (dyplomata, konsul generalny RP), Adam (historyk prawa kanonicznego, prof. UJ), Maria (urzędnik państwowy), Elżbieta (zmarła młodo).
Od lewej: Zygmunt, Kazimierz, Maria, Roman (góra), Adam (dół), Elżbieta i Tadeusz Akt chrztu Tadeusza Vetulani Świadectwo szkolne, Sanok, 1908 Świadectwo szkolne, Wiedeń, 1915 Zygmunt, Tadeusz, Adam - w Sanoku

  • 1915. Matura w Wiedniu. W roku akademickim 1915/16 studia filozoficzne na Uniwersytecie Wiedeńskim.
  • 1919/1922 studia rolnicze na Wydziale Filozoficznym UJ. Prezes studenckiego Kółka Rolników Wszechnicy Jagiellońskiej.
Zdjęcie podpisane: '7 maja 1922r. Dyżur niedzielny w Kółku rolników W.J. za mojej prezesury. Tadeusz Vetulani

  • 1920. Służba w Krakowskim Ochotniczym Batalionie Wartowniczym.
Podpisane:'Kochanej Marylce na pamiatkę mojej służby w polskiej armii ochotniczej. Kraków, wrzesień 1920'

  • 1925. Starszy asystent Zakładu Szczegółowej Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Poznańskiego.
Zdjęcie dedykowane matce z datą: Kraków, 2.2.1925 W gabinecie prof. Z. Moczarskiego (tyłem)

  • 1922-1929. Tadeusz Vetulani publikuje fundamentalne prace na temat konika polskiego: "Badania nad konikiem polskim z okolic Biłgoraja" oraz "Dalsze badania nad konikiem polskim". Wprowadzenie określenia 'konik polski' do literatury hipologicznej.
  • Hipoteza dotycząca pochodzenia koników polskich od odrębnej formy zoologicznej dzikiego konia (Equus caballus gmelini Antonius, forma silvatica Vet.) zostaje przyjęta przez czołowych specjalistów (Adametz, Antonius, Gromowa, Sokolov, Heptner i inni) i znajduje trwałe miejsce w systematyce zwierząt.
Rozprawa doktorska: 'Badania nad konikiem polskim z okolic Biłgoraja' (streszczenie w j. angielskim) w: Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych, Tom XIV, Drukarnia Uniw. Poznańskiego, Poznań, 1925, str. 48. Studie ueber den polnischen Konk (polnisches Landpferd) aus der Gegend von Biłgoraj, w: Bulletin de l'Academie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathematiques et Naturelles - Serie II: Sciences naturelles. Drukarnia UJ Kraków, 1925 (w j. niemieckim, tłumaczenie rozprawy doktorskiej), str. 211-258 Rozprawa habilitacyjna: 'Dalsze badania nad konikiem polskim', nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków, 1928, str. 84 'Weitere Studien ueber den polnischen Konik (polnisches Landpferd)', w: Bulletin de l'Academie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathematiques et Naturelles - Serie B: Sciences naturelles. Drukarnia UJ Kraków, 1928 (w. j. niemieckim, tłumaczenie rozprawy habilitacyjnej), str. 837-949

  • 1926. Doktorat z zakresu rolnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim.

  • 1929. Habilituje się na Uniwersytecie Poznańskim z zakresu ogólnej i szczegółowej hodowli zwierząt i uzyskuje stopień docenta Uniwersytetu Poznańskiego.
Puławy, lipiec 1929

  • Lata dwudzieste i trzydzieste w dorobku Tadeusza Vetulaniego charakteryzują się w pierwszym rzędzie pracami naukowymi i hodowlanymi zmierzającymi do odtworzenia tarpana leśnego drogą naturalnej selekcji w półdzikich warunkach bytowania w puszczy (dobór hodowlany osobników o cechach uważanych za atawistyczne). W tym czasie powstają także liczne prace dotyczące rodzimych ras zwierząt gospodarczych, głównie poświęcone bydłu rogatemu i owczarstwu, oraz prace na temat stosunków gospodarczych w rolnictwie polskim.
'Niektóre dane dotyczące hodowli bydła czerwonego polskiego w Małopolsce.'Tadeusz Vetulani.Odbitka z tygodnika 'Rolnik'. Lwów 1935.

  • 1931-1935. Pracuje na stanowisku zastępcy profesora i kierownika Zakładu Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
'Uwagi o niektórych zagadnieniach hodowlanych ziem północno-wschodnich Polski.' Tadeusz Vetulani w 'Gazeta Rolnicza

  • 1929 i 1934. Odbywa dwie wyprawy naukowe do Turcji, gdzie wydatnie przyczynia się do odbudowy tureckiej hodowli koni.
Turcja, 1934 Obiad u agi Mehmeta na halach Keczebuerk w okolicach Karsu, 1934, fot. T.Vetulani 'Wzdłuż Anatolii', Wyd. Instytutu Wschodniego w Warszawie, Szkice Wschodnioznawcze, T.1. Warszawa 1937. (Opis wypraw naukowych do Turcji w roku 1919 i 1934) 'Anadolu Yollarinda'('Wzdłuż Anatolii') - zwiastun publikacji w języku tureckim) 'Charakterystyka stosunków hodowlanych niektórych okolic północno-wschodniej Anatolii' (po polsku ze streszczeniem w j. angielskim), w: Prace-Rolniczo Leśne, nr 23, PAU, Kraków, 1937

  • 1935. Zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego i obejmuje kierownictwo Zakładu Hodowli Szczegółowej Zwierząt Uniwersytetu Poznańskiego.
20.10.1935. Inauguracja roku akademickiego na Uniwersytecie Poznańskim Zakład Szczegółowej Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Poznańskiego, 1938 Legitymacja profesora Uniwersytetu Poznańskiego nr 38/1 wydana 15.XII.1938

  • 9. lutego 1936. Założenie z inicjatywy prof. Vetulaniego Zwierzyńca Koników Polskich typu Tarpana Leśnego w Puszczy Białowieskiej daje początek pracom hodowlanym nad restytucją (regeneracją) tarpana leśnego w warunkach rezerwatowych (początkowe stado: 5 klaczy i ogierek).
Zdjęcie podpisane:'W rezerwacie Koników. Białowieża, 5.X.1936, fot. Tadeusz Vetulani' Puszcza Białowieska. Zwierzyniec koników typu tarpana leśnego. 20.09.1937. 'Zwierzyniec koników typu tarpana leśnego. Puszcza Białowieska. 6-13 maja 1938. Fot. T. Vetulani.

  • Sierpień 1938. Zostaje współredaktorem czasopisma „Zeitschrift für Züchtungsbiologie” (Berlin).
Protokół II-go dorocznego zjazdu Grona Przyjaciół Zwierzyńca Koników typu Tarpana Łeśnego z Puszczy Białowieskiej, odbytego w Białowieży dn. 9-go maja 1938. Str. 1 z 2. Protokół II-go dorocznego zjazdu Grona Przyjaciół Zwierzyńca Koników typu Tarpana Łeśnego z Puszczy Białowieskiej, odbytego w Białowieży dn. 9-go maja 1938. Str. 2 z 2.

  • 1939. Prof. Vetulani reprezentuje Polskę na Kongresie Hodowlanym w Zurichu.
Na Kongresie Hodowli Zwierząt w Zurichu, 14 sierpnia 1939 'Puszcza Białowieska. 9.5.1938. Zwierzyniec koników' 'Zwierzyniec Koników w Puszczy Białowieskiej', 10.05.1938. Ppułk. A. Radomyski, prof. dr T. Vetulani, dyr. St. Pohoski (fot. T. Vetulani)

  • 1 września 1939. Wybuch wojny. Stan koni w rezerwacie "Zwierzyniec" na dzień 1.09.1939: 13 klaczy, 19 źrebiąt i młodzieży, 3 ogiery.

  • Luty 1940. Pod kierunkiem prof. dra Lutza Hecka, szefa Głównego Urzędu Ochrony Przyrody III Rzeszy, bezpowrotnie zrabowanych w Białowieży i wywiezionych do Niemiec zostało 28 koników z rezerwatu (wg pisma Tadeusza Vetulaniego do Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie w sprawie rewindykacji). Ogółem wywieziono z Białowieży co najmniej 33 spośród najlepszych koników.
  • 1939-1945. Pobyt w Krakowie. Brak dostępu do koników (w większości wywiezionych do Niemiec).
Wykaz koników wywiezionych z Białowieży do Niemiec w lutym 1942 (30 pozycji) wraz z notatką o wywózkach w roku 1943 (2 koniki) i 1944 (3 koniki). (maszynopis T.V. z dopiskami ręcznymi) (str. 1 na 3) Wykaz koników wywiezionych z Białowieży do Niemiec w lutym 1942 Wykaz koników wywiezionych z Białowieży do Niemiec w lutym 1942 (30 pozycji) wraz z notatką o wywózkach w roku 1943 (2 koniki) i 1944 (3 koniki). (maszynopis T.V. z dopiskami ręcznymi) (str. 3 na 3)

  • 1940-1943. Praca w charakterze referenta Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie z funkcją rzecznika PCK wobec władz okupacyjnych. Opieka nad polskimi jeńcami wojennymi z ramienia tej organizacji i poza nią.
Broszura 'Bóg się rodzi,XII/1942' wydana w Oflagu VIB, nad którym opiekę z ramienia PCK sprawował Tadeusz Vetulani. Wpis Polskiego Komendanta Obozu, Gen. Broni, inż. Leona Berbeckiego z dnia 13.IV.1043: 'Wielce Szanownemu i kochanemu Opiekunowi Dr. Tadeuszowi Vetulani na pamiątkę od wdzięcznych jeńców Oflagu VIB' Model samolotu (aluminium) wykonany przez jeńców obozu Oflag VIB dla T. Vetulaniego Model samolotu (aluminium) wykonany przez jeńców obozu Oflag VIB dla T. Vetulaniego Intarsjowane pudełko na cygara (motyw sarmacki na wieczku) z dedykację wewnątrz: 'Drogiemu Opiekunowi P. Dr. Vetulaniemu Obóz oficerski polskich jeńców wojennych w Doessel, 24.XII.1943'

  • Prof. Vetulani odrzuca wszelkie propozycje współpracy z okupantem (kierowane do niego jako do wybitnego profesora dobrze znanego w niemieckim środowisku naukowym i uwarunkowane zadeklarowaniem narodowości włoskiej). Odrzuca też propozycję udziału w komisji powołanej do inspekcji grobów katyńskich nie chcąc służyć celom propagandowym okupanta.
    (Dowody wdzięczności za opiekę ofiarowane przez polskich jeńców wojennych z Oflagu VI B)
Pokrywka paczki wojennej (sklejka drewniana) wysłanej do Prof. Tadeusza Vetulaniego przez Generała Armii Inż. Leona Berbeckiego ('Kriegsgefangenensendung') z Oflagu VIB Doessel-Warburg Opracowanie: Dr Stefan Uhma. 'Tadeusz Vetulani w pracy Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945', Kraków, 6 maja 1957. Str. 1 z 22. 'Droga Krzyżowa' ofiarowana Tadeuszowi Vetulaniemu przez jeńców z obozu Oflag VIB z odręczną dedykacją:'Przezacny i kochany nasz opiekun Dr. Tadeusz Vetulani odebrać łaskawie raczy na pamiątkę od wdzięcznego obozu.' Kartka wielkanocna z roku 1944 od obozu Oflag VIB Doessel-Warburg

  • 1945. Udział z ramienia Ministerstwa Leśnictwa w misji rewindykacyjnej na terenie Niemiec. Działania rewindykacyjne nie przynoszą rezultatów. Do kraju wraca jedynie część koników hodowanych w warunkach stajennych w Puławach i wywiezionych do Niemiec w okresie okupacji.
List z dnia 19.XI.1947 do Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie z wyjaśnieniami i sugestiami dotyczącymi kontynuowania działań rewindykacyjnych na terenie Niemiec. Str. 1 z 11. Maszynopis z odręcznymi adnotacjami Tadeusza Vetulaniego pt.:

  • Z dniem 22.06.1945 wznawia obowiązki Kierownika Zakładu Hodowli Szczegółowej Zwierząt Uniwersytetu Poznańskiego.
Zajęcia ze studentami. Złotniki, 25.III.1950 Zajęcia ze studentami. Złotniki, 25.III.1950 Zajęcia ze studentami. Złotniki, 25.III.1950

  • 1945-1952. Intensywne prace nad odtworzeniem warsztatu naukowego i podniesieniem hodowli rezerwatowej oraz stajennej konika polskiego ze zniszczeń wojennych. Stado rezerwatowe liczy ok. 40 koników.
Opis zdjęcia: Klaczka 'Lepczyca białowieska' o krótkiej, stojacej grzywie, urodzona 2.III.1951, córka Lizy białow. i Lulka białow. W kwaterze V. Białowieża, dnia 1.VI.1951. Fot. Prof. Dr. T. Vetulani Młodzież męska w kwaterze II przy ogryzaniu kory gałęzi iwy. Białowieża, dnia 12.I.1951. Fot. Dr. W. Folejewski 'Białowieża 31.X.1951. W rezerwacie koników. K. Kozak, T. Vetulani, W. Demiaszkiewicz (veterinarian) Ogier 'Gordyj białowieski' w kwaterze IV. Białowieża, 12.I.1951. Fot. Dr. W. Folejewski Ogierki 'Turkuć białowieski (na przedzie) i za nim 'Bajko' w kwaterze II. Białowieża, 12.I.1951. Fot. Dr W. Folejewski. Stado młodzieży męskiej i żeńskiej wraz ze starą klaczą 'Grażyną', w kwaterze III. Białowieża, 1.VI.1951. Fot. Prof. Dr T. Vetulani Młodzież żeńska w kwaterze V. Białowieża, 12.I.1951. Fot. Dr. W. Folejewski

  • 1949. Profesor zwyczajny w zakresie szczegółowej hodowli zwierząt.

  • 5.06.1949. Ślub z Marią Godlewską.
  • 1950. Narodziny syna Zygmunta.
W Krakowie z Marią Godlewską (narzeczoną). 1.9.1948 Na nartach w Rabce Zdrój. 28.2.1938 Na łyżwach z kuzynką Zofią z Dziurzyńskich-Rosińską. Oblavis, 12.01.1937. Kraków, Wawel. 5.6.1949 (dzień ślubu). Od lewej: Zofia Łysakowska (z domu Kunachowicz), Aleksandra Godlewska, Adam Vetulani, Maria Vetulani (z domu Godlewska), Tadeusz Vetulani, Helena Kunachowicz (żona  Andrzeja), Andrzej Kunachowicz, Stanisława Ziomek z domu Kunachowicz, Irena Bukowska z domu Kunachowicz Mieszkanie Tadeusza Vetulaniego w Poznaniu, ul. Libelta 24/9. Sypialnia/biuro. Ok. r. 1951. Mieszkanie Tadeusza Vetulaniego w Poznaniu, ul. Libelta 24/9. Sypialnia/biuro. Ok. r. 1951. Pawłowice koło Kiekrza. 6.VIII 1950. Tadeusz Vetulani z żoną Marią (w ciąży) Kalendarzyk Tadeusza Vetulaniego na rok 1950. Wpis z dnia 12 września odnosi się do narodzin syna Zygmunta W mieszkaniu z synem Zygmuntem. 15.VI.1951. 'Zygmuś w 1-szą rocznicę urodzin.' 12.IX.1951. Karta na sieć tramwajową w Poznaniu. Styczeń-Luty 1952. Notes roboczy z notatkami dotyczącymi badań histologicznych skóry koni. Kraków 4-23.II.1952.

  • 24.02.1952 zasłabł podczas pracy w laboratorium prof. Grodzińskiego w Krakowie w trakcie wyjazdu naukowego. Zmarł tego samego dnia na zawał serca.
Klepsydra od najbliższej rodziny

Profesor Vetulani był autorem 104 prac i doniesień naukowych oraz hodowlanych. W dniu śmierci Tadeusza Vetulaniego w hodowli rezerwatowej było już 40 koników, w 3 lata później w pierwszym opublikowanym rejestrze koników polskich odnotowanych zostało 11 ogierów i 54 klacze (pochodzących z hodowli rezerwatowej bądź stajennej).

W zgodnej opinii specjalistów Prof. Vetulani uratował przed wyginięciem tak prastary typ konia, "jakiego nie udało się zachować w hodowli żadnego innego gatunku zwierząt ani w Polsce ani w innych krajach Europy"

(wg Pruskiego, 1979).

Dalsze prace badawcze i ochrona konika

  • 1953. Po przedwczesnej śmierci Profesora Vetulaniego, decyzją Ministerstwa Rolnictwa z dnia 5.03.1953, eksperyment zostaje przerwany, a koniki rozproszone po instytucjach naukowych i hodowlanych w kraju.
List od C.O.Kooi zaadresowany do Tadeusza Vetulani w sprawie nabycia koników do badań naukowych. 5.5.1955. List interwencyjny z listopada 1955 (odpis autorski) Marii Vetulani do Dyrektora Komitetu Nauk Rolniczych PAN (prof. dr Czaja) w sprawie dalszych badań nad konikiem polskim. Str. 1 z 2. List interwencyjny z listopada 1955 (odpis autorski) Marii Vetulani do Dyrektora Komitetu Nauk Rolniczych PAN (prof. dr Czaja) w sprawie dalszych badań nad konikiem polskim. Str. 2 z 2.
  • 1954. Decyzja o wznowieniu eksperymentu wskutek licznych interwencji z kraju i z zagranicy.
  • 1955. Wznowienie eksperymentu w Popielnie na obszarze 200 ha. Początkowo 8 klaczy i 1 ogier.
  • 1962. Powiększenie obszaru rezerwatu do stanu obecnego (1620 ha). Założenie Księgi Stadnej Koników Polskich. Od 1985 wpisywani są wyłącznie potomkowie rodziców wpisanych do księgi (tym samym księga dla rasy „konik polski” ulega zamknięciu).
Lokalizacja rezerwatu konika polskiego w Popielnie Klacz 'Pigwa' z córką 'Poziomka' (po Oszczepie) (1964). Fot. M. Jaworowska. Księga stadna koni rasy 'konik polski'. Tom VIII. PZHK. Warszawa 2001 'Tablice genealogiczne Koników Polskich.' Hroboni, Z., Jaworowska, M. (wyd.). W: Prace i Materiały Zootechniczne PAN (dodatek do zeszytu 7) (po polski, angielsu i rosyjsku). Ze wstępem W. Pruskiego.  PWN, Warszawa 1975.
  • 1999. „Program hodowli zachowawczej koników polskich” jest elementem realizacji przez Polskę Konwencji o Ochronie Różnorodności Biologicznej (FAO).

Stan aktualny hodowli rezerwatowej (Lipiec 2004): 35 koników żyje w rezerwacie w Popielnie, ponadto hodowlę rezerwatową prowadzi się w ostojach: w Roztoczańskim Parku Narodowym w Zwierzyńcu i w Zielonym Ostrowie (gmina Węgorzewo). Łącznie, w krajowej hodowli rezerwatowej i stajennej znajduje się obecnie ok. 450 klaczy, ponadto pewna liczba koników hodowana jest poza granicami kraju. Za bezpieczną z punktu widzenia przetrwania gatunku uważa się populację liczącą 1000 klaczy.

"Nawet gdyby cała akcja zmierzająca przez ochronę konika do odrodzenia konika polskiego miała ostatecznie zawieść, nie wolno nam pod odpowiedzialnością wobec następnych pokoleń patrzeć spokojnie na zagładę jednego z najwięcej pierwotnych w Europie odłamów konia, nie wypróbowawszy pod każdym względem jego znaczenia dla zamierzeń praktyczno-hodowlanych."

Tadeusz Vetulani

(cyt. za J. Zwolińskim, 1972)